Baş dönmesi ve sersemlik hissi, denge sistemleri ile ilgilidir. Bu sistemle kişi, vücudunun hangi yönde olduğunun nereye dönük olduğunun, ne tarafa doğru hareket ettiğinin veya döndüğünün bilincinde olur.

1) İç kulaklar (labirent) hareketin yönünü belirler, dönme, ön-arka, yan-yan, yukarı aşağı gibi

2) Gözler, vücudun boşlukta nerede olduğunu (ayakta, ters dönmüş gibi) ve hareketin yönünü görür.

3) Doku alıcıları, eklem ve omurga gibi organlarda bulunur, vücudun hangi bölgesinin yere değdiğini algılar.

4) Kas ve eklem his alıcıları, vücudun hangi kısımlarının hareket ettiğini algılar.

5) Merkezi sinir sistemi (beyin ve omurilik) diğer dört sistemden gelen bütün bulguları değerlendirerek, aradaki ilişkiyi sağlar.

Merkezi sinir sistemi, bu dört sistemden karışık veriler aldığı zaman kişi sersemlik veya baş dönmesi hisseder.



Fırtına esnasında uçakta bulunduğunuzu ve uçağınızın hava boşluğuna girdiğini farz edin. Siz, sadece uçağın içini gördüğünüz için, uçak dışındaki bu fırtınayı göremezsiniz. Bu durum, beyin algılarınızın karışmasına yol açar ve sizde ‘uçak tutması’ görülebilir.

Aynı şekilde yolda giden bir arabanın arka koltuğunda oturduğunuzu ve kitap okuduğunuzu farz edin. İç kulağınız ve his algılayıcılarınız bunu algıladığı halde gözleriniz sadece kitabı görmekte olduğundan, sizde de ‘araba tutması’ görülebilir.

Gerçek bir hastalık örneğini verelim. Bir kafa travması veya kulak iltihabından dolayı, tek taraflı iç kulağınızın etkilendiğini farz edin. Etkilenen iç kulak, diğer kulak gibi mesajları sağlıklı olarak beyine iletemez. Bu durumda beyninizin, deyim yerindeyse ‘aklı karışır’ ve baş dönmesi hissedebilirsiniz.



Hangi tıbbi rahatsızlıklar başta sersemlik hissi yaratır?

1) Kan dolaşımı: Dolaşım bozuklukları, sersemlik yaratan rahatsızlıkların başında gelir. Beyninize yeteri derecede kan gelmezse kendinizi sersem gibi hissedersiniz. Hemen hemen herkes, otururken veya yatarken ani şekilde ayağa kalktığında bunu hissetmiştir. Fakat bazı kimseler, sürekli olan rahatsızlıklarının yol açtığı dolaşım bozukluğuna sahiptirler. Yüksek kan basıncı, şeker hastalığı veya yüksek kan kolesterol düzeyi olan kişilerde, damar sertliği sık olarak görülür. Kalp yetmezliği veya kan düşüklüğü olan kişilerde de bazen görülebilir.

2) Travma: İç kulak etkileyen kafatası kırığı, belirgin ve dayanılması zor baş dönmesi ile işitme kaybı oluşturur. Sersemlik haftalar sürer; zamanla sağlam taraf, iç kulak görevlerinin hepsini üstlenirken şikayetler hafifler.

3) İltihap: Basit nezle ve gribe yol açan virüsler, iç kulağı ve beyine giden sinirleri etkileyebilir. Bu baş dönmesine yol açar, fakat işitme çoğunlukla normal kalır. Mamafih orta kulak iltihabına yol açan bakteri, iç kulağı tutarsa baş dönmesine yol açar. Sersemlik hissinin şiddet ve süresi kafatası kırıklarında olduğu gibidir.

4) Alerji: Alerjik oldukları yiyecek veya toz, mantar, çiçek poleni gibi maddelerle karşılaşan bazı kişilerde sersemlik hali veya baş dönmesi olabilir.

5) Nörolojik hastalar: Multipl skleroz, frengi, tümör gibi sinirleri etkileyen hastalıklar, denge bozukluklarına yol açabilirler. Nadir görülmelerine rağmen doktorunuz sizi muayene ederken bunları da düşünür.



Sersemlik hissi için hekim ne yapabilir?

Hekim, sizin sersemlik hissinden ne kastettiğinizi, ne kadar zamandır olduğunu, size ne gibi bir problem yarattığını, ne kadar sürdüğünü, bulantı veya kusma ile birlikte olup olmadığını soracaktır. Bu hissi başlatan ortamlar sorulabilir. Genel sağlığınız kullandığınız ilaçlar, kafa travmaları son zamanlarda geçirdiğiniz iltihaplar ve kulağınız ile sinir sisteminiz hakkındaki diğer sorular size sorulacaktır.

Hekiminiz kulak burun ve boğazınızı muayene edecek, sinir ve denge fonksiyonları ile ilgili testler yapacaktır. Bazı vakalarda hekiminiz kafa filmleri, bilgisayarlı manyetik rezonanslı filmler, kulağa sıcak ve soğuk havanın verildiği denge testleri isteyebilir. Yine gerek görülen vakalarda, kan testleri ve kalp muayenesi yapılabilir.

Bütün hastalarda, bu testlerin hepsine ihtiyaç göstermez. Kişinin bulgularına göre, buna hekim karar verir. Aynı şekilde hekiminizin tedavisi, teşhis edilen hastalığa dayanacaktır.



Sersemlik hissini nasıl azaltabilirsiniz?

1) Yatarken birden ayağa kalkmak gibi ani hareketlerden kaçının.
2) Aşırı baş hareketlerinden kaçının
3) Nikotin (sigara, puro vb.), kafein ve tuz gibi kan dolaşımını engelleyen maddelerden kaçının veya azaltın. Alkol kullanmayın.
4) Sersemlik hissiniz başlatan, stres, gerginlik gibi durumlardan ve alerjik olduğunuz maddelerden mümkün olduğunca uzak durun.
5) Sersemlik haliniz varken, arabada veya makine kullanmak, merdiven tırmanmak gibi tehlikeli olabilecek işlerden kaçının

Yapılabilecek egzersizler

Yatakta uygulanabilecek egzersizler:

Göz hareketleri: Başlangıçta yavaş yavaş başlanmalı, sonra hız arttırılmalıdır.

- Gözlerinizi, yukarı aşağı hareket ettiriniz.
- Gözlerinizi, bir yandan öteki yana hareket ettiriniz.
- Gözünüzün karşısında tutuğunuz parmağınızı yüzünüze yaklaştırıp uzaklaştırırken (30-90cm arasında) gözlerinizi bu parmak ucunda odaklaştırınız.



Baş hareketleri: Başlangıçta yavaş yavaş ve gözler açık olarak başlanmalı, daha sonra hız giderek arttırılmalı ve en son olarak da gözler kapalıyken yapılmalıdır.

- Başınızı öne ve arkaya eğiniz.
- Başınızı bir yandan öteki yana çeviriniz.

Oturur durumda uygulanabilecekler egzersizler:

- Omuzlarınızı silkeleyiniz ve omuz başlarınıza daireler çizdiriniz.
- Yere doğru eğilerek yerdeki bir cismi yakalamaya çalışınız.

Ayakta dururken yapılabilecek egzersizler:

- Gözler açık ve kapalıyken, oturup kalkınız.
- Göz hizasında ufak bir topu elden ele atarak yakalamaya çalışınız.
- Yere çömelip, doğrulunuz. Daha sonra, kendi çevrenizde tam bir tur atınız.

Hareket halindeyken yapılabilecek egzersizler:

- Önce gözler açıkken, daha sonra kapalıyken oda içinde dolaşınız.
- Önce gözler açıkken daha sonra kapalıyken bir yokuş inip çıkınız.
- Eğilme ve gerilere hedef alma hareketlerini içeren basketbol veya bowling gibi herhangi bir oyunu oynayınız.